Gunnhild Øyehaugs essensielle utdrag

«Det er så langt frå det tidspunktet sveitsiske Alberto Giacometti saman med bror sin, Diego, trilla inn i Paris med alle tinga sine i ei trillebår og starta livet sitt der som skulptør i eit studio som blei meir og meir rotete og fullt av skulpturar (tenker eg meg) (og har eg jo også sett, på bilete) der han først følgde surrealismens metode, men deretter byrja arbeide med modellar igjen, til André Bretons forakt og Bretons berømte fnys «vi har jo alle sett eit hovud før» - det er verkeleg så langt frå heile dette livet som resulterte i så mange skulpturar, trass i at han forkasta og forkasta, man likevel laga og laga, nokre store, nokre svært små, alle svært tynne, som også har ført til så mange tekstar, og bøker, om Giacometti og skulpturane (og no også denne) - det er verkeleg så langt så langt, så uendeleg langt frå alt dette, og til den augneblinken der eg bøyer meg ned mot noko som har fanga blikket mitt, der eg går i ein lang, teglsteinsbrun gang på Louisiana Museum of Modern Art på leiting etter eit rom der det skal gå føre seg eit litterært arrangement, at å samanlikne denne avstanden med for eksempel avstanden mellom jorda og månen ikkje blir dekkande, for rom er annleis enn tid. Ingenting er meir nådelaust og uoverstigeleg enn tid. Og blant anna difor er det jo slik at ingenting av noko av dette, ingenting av Giacomettis trilling inn i Paris, det daglege slitet med skulpturane eit heilt liv, rørslene hans fram og tilbake i atelieret, den kunstnarlege utviklinga hans eller det daglege livet eller utsikta ut vindauget der han kanskje såg duer lande på nabotaket – dersom han hadde vindauge – spelar noko rolle der eg hastar gjennom denne lange, smale gangen. Eg har ikkje retningssans, det skal føregå noko med Sally Rooney i eit rom som skal ligge forbi Giacometti-utstillinga, trur eg, og eg har ikkje tenkt å stanse opp, og desse rørslene mine gjennom dei teglsteinsbrune gangane i Louisiana hadde jo også forsvunne, hadde det ikkje vore for at eg skriv om dei her, men tilbake til Giacometti, Giacometti har eg sett før, Giacometti høyrde saman med Yves Klein og Anselm Kiefer til det eg kallar ungdomsåra mine, men som i realiteten dreier som ein kort periode mellom tjue og tjuetre der alt var stort og sterkt, der blåfargen til Klein stakk i hjartet mitt og gjorde det nesten sjølvlysande blått, der bokhyllene til Kiefer, Eufrat og Tigris, regna mjukt som aluminium inn i blodårane og Giacometti viste tida og mennesket fanga i rørsle. Det var altså, for å oppsummere, så langt frå dette. Eg var så ferdig med alt dette, så ferdig, faktisk, at berre tanken på Klein, Kiefer eller Giacometti gjorde meg irritert. Kanskje særleg Giacometti. Han var passé, i mitt indre. Eg kunne ikkje sjå ein statue av Giacometti utan å føle noko merkeleg lidande, som om eg berre måtte høyre (det fantastiske) diktet til Tor Ulven i bakgrunnen:

Endelig
vaker
et menneske

som steinens
evne til
skrik.

Eg var ferdig med dette, fullstendig ferdig med og over steinens evne til skrik. Ferdig med alle inn-lenande tekstar i Giacomettis univers også. Ferdig med alle forfattarar som stod og mumla beundrande for seg sjølv: Giacometti … Ferdig med å tenke at om tida er nådelaus og uoverstigeleg, er ikkje rommet det, og at det er løyndomen bak skulpturen, og kunsten, at det kan ta form, at tida kan stansast, at rommet tek over, og gjer tida konkret, oooo, så nydeleg og rørande.»

Utdrag fra essayet «Pærer på avstand – og nokre svært små Giacometti-figurar» i Hjartet i Skalkeskjulet.

– Hvorfor valgte du akkurat dette utdraget?

– Eg valde dette utdraget fordi det står først i boka, rett og slett. Og essayet står først i boka fordi eg trur det teiknar opp nokre sentrale tematikkar, og avslører ein bestemt metode, så ein skal sleppe å lure seinare på kva det er ein eigentleg har byrja å lese. «Ok, denne forfattaren driv og ser på kunst, og skriv lange setningar», ser eg for meg at ein lesars uformidla bodskap til seg sjølv kan vere. Så med andre ord: Det er sentralt, og ber i seg ein essens.

– «Endelig vaker et menneske / som steinens evne til skrik». Hva er det med Giacomettis skulpturer som får deg til å tenke på Tor Ulvens dikt?

– Det må vere relasjonen mellom det menneskelege, det rått kjenslemessige og steinen, i både Giacometti sitt tilfelle som skulptør, og Ulven som forfattar, som gjer at eg tenker på dei. Dessutan er det vel rett og slett slik at Tor Ulven har skrive dette diktet til ein skulptur av Giacometti, så assosiasjonen er ikkje særleg far fetched. Men når ein les Ulven, kan ein godt forstå at han er inspirert av Giacometti. Eg innbiller meg no at del ein av spørsmålet ditt er eit lurespørsmål, som skal få meg til å innrømme at «steinens evne til skrik» også er nokså sentralt i boka, og i essayet, at det er det rått kjenslemessige som blir forsøkt skjult i diverse analysar av kunst og tekst, og kan hende er det akkurat det! Kan hende er det den betydninga eg har villa snike inn, med ein slags usynleg høgtalar.

– Hva kommer det av at du erklærer deg ferdig med å tenke «at
om tida er nådelaus og uoverstigeleg, er ikkje rommet det, og at det er løyndomen bak skulpturen, og kunsten, at det kan ta form, at tida kan stansast, at rommet tek over, og gjer tida konkret (...)»? Det er nesten en kongstanke?

– Hahaha! Men ein kan også bli lei av sine eigne kongstankar. Ein kan føle at det er på tide å høyre på litt jazz, eller kaste seg ut i eit svømmebasseng. Men saka er vel den at tankerekka snik seg tilbake og står der – uansett kva eg påstår at eg måtte meine om den.

– Hvordan er det å skrive om en kunstform med et helt annet formspråk enn litteraturen?